قنات یا کاریز

قنات راه آب یا کانالی است که در زیر زمین حفر شده تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته های چاه هایی است که از مادر چاه سرچشمه می گیرد. مادر چاه ها معمولاً یک چشمه ی زیرزمینی هستند. هر قنات ممکن است تا رسیدن به سطح چند یا چندین کیلومتر طول داشته باشد. قنات یا کاریز ابتدا با زدن چاه مادر شروع می شود. معمولاً این چاه در پای کوه ها و جویبارها و یا محلی که درختان تنومند و انبوه گیاهی داشته باشد کنده می شد. چون این پوشش گیاهی نشانه ی وجود آب در زیر زمین بوده است. سپس برای انتقال آب چاه مادر به سطح زمین کانال حفر می کردند و سپس برای راحتی کارِ بیرون کشیدن خاک درون کانال و امکان ورود هوا برای تنفس و برای روشنایی چراغ (مندو) و یا فانوس ناچار در مسیر، چاه های متعددی حفر می شد.

برای اینکه چاه های قنات در راستای هم باشد و پیچ و خم نداشته باشد باید راستی گرفت که به این صورت انجام می شد؛ ابتدا دو تکه سنگ شاقولی با دو طناب به ارتفاع چاه به عمق چاه می فرستادند و در ابتدای پشته سمت چپ این شاغول را نگه می داشتند و یک چراغ کاربیت یا مندو را کارگر در انتهای پشته قرار می داد و با بستن یکی از چشمان دقت می کرد شاغول با نور چراغ در یک راستا قرار بگیرد. چراغ مندو (نوعی چراغ موشی) اولین چراغ هایی بوده که در دوران باستان استفاده می شد.

فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره پنجم قبل از میلاد (تقریباً هفت هزار سال پیش) در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش پیدا کرد. و به کشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره های طولانی خشکی که آب سطی پیدا نمی شود به کشاورزی بپردازند. کاریز  به دست مقنی و بناهای ایرانی ساخته شد. قابل ذکر است طولانی ترین قنات جهان در شهر یزد به 90 کیلومتر واقع شده است.