آب خالص را” آب مقطر”مینامند، که عایق است وبرق را از خود عبور نمیدهد.
– در رابطه با آب وخاک، لازم است با سه اصطلاح آشنا شویم: EC اختصارعبارت(Electrical coductivity) است وهدایت الکتریکی آب است. در واقع به زبان ساده EC آب یک پارامتر برای”سنجش محلول در آب” است.
میزان EC مناسب کشاورزی، نشاندهنده میزان دسترسی به مواد مغزی خاک و آب کشاورزی است. بالا بودن EC به این معنی است که آب وخاک کشاورزی موجب میشود که ناحیه ریشه گیاه فشار وارد شود و در این صورت جذب آب به وسیله ریشه مختل میشود، EC بین 700 تا2000 شوری کمی دارند وبرای آبیاری خاکهای با بافت سبک و متوسط منا سب است.
– اصطلاح TDS اختصار
ToTal Dissolved solids به معنی نشاندهنده میزان مقدار سختی کل آب است.
به عبارت دیگر چه میزان غلظت مواد جامد معلق در آب زیادتر شود، آب سختر خواهدشد. در محاسبه تی دی اس باید کل مواد معدنی و آلی را محاسبه کرد.
زمانی که آب در دل زمین از کانهای معدنی عبور میکند، بخشی از مواد معدنی را در خود حل کرده واز این طریق وارد آب میشوند. مانند:کلسیم، منیزیم، پتاسیم، سدیم، منیزیم، کربنات، بی کربنات و … وظیفه آزمایشگاهی TDS تعیین میزان این عناصر در آب وخاک میباشد.
– نمکهای غیر آلی موجود در آب: کلسیم ،منیزیم، پتاسیم وسدیم که اصطلاحا کاتیون نام دارند، یون هائی با بار مثبت می باشند.
– کربناتها، نیتراتها، بی کربناتها، کلریدها، سولفاتها، همگی آنیون و با بار منفی هستند.هرچه در صد موارد فوق در آب بیشتر باشد ، هدایت الکتریکی بیشتری دارد و آب به سمت کَزی، تلخی و بد مزگی میرود.
میزان TDS مناسب برای کشاورزی به میزان کمتر از 1000 برای اغلب گیاهان مجاز است. برای گیاهان حساس تر نسبت به شوری مانند صیفی جات وگیاهان گلخانه ای TDS کمتر از 300 توصیه میشود.
یکی دیگر از نمودارها PH خاک است، که بین صفر تا 14 متغیر است. که PH پائین تر از 7 اسیدی، نمودار 7 خنثی و بالاتر از7 قلیائی، بدین معنی که هرچه به شماره PH هفت اضافه میشود افزایش به شوری پیش میرود واصلاحا قلیائی خاک مینامند.
از پیش دو خاطره در حافظه ذهنم بایگانی داشتم:یکی از دوستان که خودش مهندس کشاورزی بود حدود بیست سال پیش، ده هکتار ذرت دانه ای در یکی از روستاهای ترکمن نشین کشت کرده بود وذرتها به خوشه که رفتند دانه نگرفتند وخشک شدند و بناچارعلوفه ای برداشت کرد. علتش قلیائی خاک بود.
مورد دیگر، مرحوم حاج غلامرضا شاهینی زمینی در سقرتپه خریده بود و چاه عمیق هم حفر کرده بود و عده ای از اهالی محمد آباد شالی کشت کرده بود و به علت شوری آب وخاک، خوشه ها نرسیده سفید شده بودند.
موردی هم برای خودم پیش آمد، پانزده سال پیش، برگ نارنگیهای باغم قهوه ای سوخته شد و حدود هشتاد در صد ریخت،
تحقیقات علت راشوری خاک بیان داشت وچون سالها آبیاری سنتی انجام شده بود نمک مختصر در آب چاه در خاک تجمع شده و موجب ریزش شده بود، ضمن مطالعه و تحقیق به این قاعده رسیدم: PH تجمع نمک در برگ ها ده برابر PH تجمع نمک در خاک باغ است. ودلیلش هم امکان برنگشتن نمک در برگ ها در فرایند چرخش شیره پرورده در اندام گیاه بوده است.
حدود شش سال پیش،یکی از هم محلی ها را دیدم،و شرایط آب وخاک باغم را برایش صحبت کردم و گفتم، زمین شما که به نسبت باغ من در قسمت شمالی تر قرار دارد و با حجم بالا شالی کشت میکنید، این هیولای شوری خاک به سراغ تان خواهد آمد و چون تمامیت آب های استحصالی چاه ها برای کشت برنج اختصاص داده شده است زودتر خودش رانشان خواهد داد.
– نکته قابل توجه : آب حاصله از چاه، بخشی به تحت الارض میرود و بخشی مصرف زراعت میشود، بخشی هم بوسیله آفتاب تبخیر میشود و بخشی هم بوسیله گیاه تعریق می گردد. ولی تمامیت نمک موجود در آب، درخاک باقی میماند ،امسال وپنج سال دیگر وده سال دیگر این نمکهای موجود درخاک تجمعش افزون میشود و کشاورزان از وجود این هیولابی خبرند وسرانجام از جائی سر بر خواهد آورد وچهره بی رحم خودش رانشان خواهد داد.
پیشنهادی هم از طریق یکی از هم محلی ها به شورای محترم روستا دادم مبنی بر اینکه سالی حدود یکصد هکتار از زمین ها و آب چاه های روستا را نمونه برداری و به آزمایشگاه جهت کار تحقیقاتی بدهیم و یک بانک اطلاعاتی ایجاد کنیم و بر اساس آن همراه با دو سه نفر از مهندسین روستا بدون چشمداشت مادی روی آن بر اساس جواب آزمایشگاه کار انجام دهیم که چندان مورد توجه قرار نگرفت.
تا اینکه سال 1402 زمان نزدیک به درو شالی، همان هم محلی به من زنگ زد که از شالیزارشان دیدن کنم، علت را پرسیدم،گفت:حدود بیست و پنج درصد خوشه های شالی ماخشک شده است و باید از شوری خاک باشد.
همراه با دوستی که کار مستندسازی میکند رفتیم سر زمین، درست بود، به همان نسبت خوشه ها سفید شده بودند بی آنکه دانه ای داشته باشند. شالی را چندروز بعد برداشت کرد و وقتی برنجش را دیدم درصدی از عرض برنج بند داشت. من بهش قول دادم که زمینش را احیا خواهم کرد.
قرار شد زمین را ابتدا شخم کنند و لازم بود یک زیر شکن تهیه شود،به چند تولیدکننده ادوات کشاورزی از استان های دیگر تماس گرفتیم، قیمت پنجاه تا شصت میلیون تومان اعلام شد. نزد استاد قاسم دیکس ساز رفتیم و الگوی کار را از روی نمونه ای که در گوشی داشتم نشانش دادیم و تاکید شد، تهیه مصالح با ما و طوری ساخته شود در هر شرایط فشار، کج و خمیدگی نیابد. مصالح تهیه و ساخت کاربا 18 میلیون به اتمام رسید و به فاصله یک متراژ هم در جهت شیب زمین زیر شکن زده شد و با آب شیرین رودخانه یکبار آبیاری شد وکود گوگردی کشاورزی برای هر هکتار پاشیده شد وکلزا کشت نمود.
بعداز برداشت، از شرایط کلزا پرسیدم بسیار راضی بود و با اینکه در فصل بهار پیش از برداشت دوبار باد سخت وزید بود و ریزش داشت بازهم بیش از سه تن در هکتار برداشت داشت و پسرش گفت: بهترین کلزای منطقه را ما داشتیم.
من دلم بود بعد از کلزا شالی کشت نکنند تا زمین حال و جان بگیرد، ولی مطرح نکردم و شالی کشت کرد و امروز مورخ 1403/6/30 برداشت کرد هکتاری 7 تن برداشت شالی فجر داشته و خیلی راضی بود و مشکل خشک شدن خوشه های شالی راهم نداشت.
یکی از شیوه های دیگری هم که برای کشاورز چندان هزینه ای ندارد و میتواند در احیای آب و خاک کشاورزیش همت گمارد، بهره گیری از دود حاصله موتور پمپ و هدایت آن به داخل جوی آب است. که با لوله کشیدن از اگزوز تراکتور ویا موتور پمپ به راحتی با کمترین هزینه ممکن میشود.
با این شیوه از بهره گیری دود حاصله آب چاه اسیدی میشود PH آب اسیدی شده و تمام املاح موجود در آب و از جمله شوری و نمک در آب را حلالیت ایجاد کرده و به تبعش در خاک نیز بهبودی کامل حاصل خواهد شد.
